Europejski Pająk Roku 2017
Kołosz szczelinowy – Nuctenea umbratica (Clerck, 1757)
Nuctenea umbratica (Clerck, 1757) należy do rodziny krzyżakowatych (Araneidae), liczącej blisko 3100 gatunków i znanej ze wszystkich kontynentów, z wyjątkiem Antarktydy. W Europie stwierdzono dotąd 128 gatunków, z tego 47 w Polsce.
Kołosz szczelinowy występuje na obszarach nizinnych i podgórskich – do wysokości 1000 metrów n.p.m. Pierwotnie spotykano go głównie pod korą stojących, martwych drzew. Dziś znajdowany bywa także w sąsiedztwie człowieka – szczególnie na budynkach i płotach, gdzie kryje się w rozmaitych szczelinach, stąd jego polska nazwa. Z racji częstego występowania, nie ma kategorii gatunku zagrożonego.
Nuctenea umbratica to pająk średnich rozmiarów, z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym. Samice mierzą 13-16 mm, samce 7-10 mm, a odwłok samic jest bardziej pękaty. Podobnie jak u innych pająków, płci różnią się także położeniem i budową narządów kopulacyjnych: dojrzałe samce mają je na końcowych członach nogogłaszczków, a samice po brzusznej stronie odwłoka. Obie struktury są unikalne dla gatunku i dopasowane do siebie jak klucz do zamka.
Ciało kołosza jest grzbietobrzusznie spłaszczone, co jest cechą dość często spotykaną u gatunków żyjących pod korą. W ubarwieniu dominują kolory czerwonawe, brązowawe i czarne, nogi są ciemnobrązowe, a na odwłoku występuje wzór w kształcie liścia. Czasami gatunek bywa mylone z innym krzyżakiem – Larinioides ixobolus, choć ten ma ciało metalicznie ciemne oraz jaśniejszy i bardziej wyrazisty wzór na odwłoku. Osobniki młode są z kolei podobne do znacznie rzadszego krewniaka Nuctenea silvicultrix, który jednak ma bardziej wschodni zasięg, jaśniejsze boki ciała i bardziej zaokrąglony odwłok.
Nuctenea umbratica buduje promieniste sieci o średnicy do 70 cm. Ich środek (oś, piasta) przesunięty jest w kierunku kryjówki, umieszczonej na peryferiach. To w niej pająk spedza dzień, czatując na ofiary i chroniąc się przed wrogami. Nocą opuszcza kryjówkę i poluje w centrum sieci.
Kołosz bywa znajdowany przez cały rok, ale jego największa aktywności przypada na okres od lipca do października.
Kołosz szczelinowy ma kilka cech, które uczyniły go tegorocznym zwycięzcą:
- jest dość często spotykany, zarówno w warunkach naturalnych, jak i w sąsiedztwie człowieka,
- mimo skrytego trybu życia, stosunkowo łatwo można go znaleźć,
- dzięki ubarwieniu jest łatwo rozpoznawalny.
Mamy nadzieję, że tegoroczny laureat zyska większe zainteresowanie nie tylko zawodowych arachnologów, ale i innych miłośników pająków i że zaowocuje ono napływem nowych danych na temat występowania i biologii.
Wszelkie tego typu informacje prosimy kierować do osoby kontaktowej (poniżej) lub do polskich arachnologów (www.arachnologia.edu.pl).
W tegorocznym wyborze Europejskiego Pająka Roku uczestniczyło 81 arachnologów z 26 Europejskich krajów. Wybór był koordynowany przez Natural History Museum Vienna, Arachnologischen Gesellschaft (AraGes) i European Society of Arachnology (ESA).
Christoph Hörweg & Marek M. Żabka
Osoba kontaktowa w Polsce
Prof. dr hab. Marek Żabka, E-mail: marek.zabka@uph.edu.pl
